بازار طلافروشان خرم آباد واقع در میدان گپ (بزرگ) به عنوان یکی از محله های تاریخی بازار بزرگ شهر خرم آباد مربوط به خرید و فروش طلا و جواهرات است. این بنا در گذشته به تاریکه بازار نیز شهرت داشته است.فضای گنبدی و سنتی این بازارچه سرپوشیده نوستالژی زیبایی از بازارهای قدیم ایرانی را به تصویر می کشد. زمانیکه اقوام مختلف ایرانی با لباس های زیبای محلی و ایلیاتی در حال خرید مایحتاج بودند و هر لهجه و هر سوغات از مکانی خاص با عطر و بویی از اخلاق و منش ایران و ایرانی بودن همراه بود.
در سرگذشت تاریخ لرستان با استقرار اقوام و قبايل در مناطق امروزي، شهرنشيني و مدنيت نيز از رشد و توسعه برخوردار شد كه در اين ميان با توجه به داشته هاي فرهنگي و طبيعت بكر در اين سرزمين، شهر كنوني خرم آباد به مركزي براي داد و ستد و سكونت شهروندان تبديل شد. بازار طلافروشان خرم آباد ابتدا کاروانسرا بوده که در سال ۱۳۵۳ مرحوم ساکی شهردار وقت خرم آباد با تملک حجره های داخلی کاروانسرا نسبت به مرمت و احیای این کاروانسرا اقدام نمود و به مرور زمان زرگران مابقی حجره ها را تملک کردند و سرانجام به بازار طلافروشان معروف شد. در نهایت این بنای تاریخی در دهه ۷۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و هم اکنون بازارچه پررونق خرید و فروش طلا و جواهر در خرم آباد محسوب می شود.
کاربری پیشین بازار زرگران فعلی
کاروانسراها به دو نوع درون و برون شهری تقسیم می شوند. وجود کاراونسراهای برون شهری با توجه به قرارگیری لرستان در مسیر راه شاهی که دو پایتخت شوش و همدان را به هم متصل می کرده توسط سیاحان و مورخان گزارش شده است. اما نزدیکترین کاروانسرای برون شهری به محل کنونی شهر خرم آباد که متعلق به دوره صفوی بوده کاروانسرای گوشه است.
در دوره قاجار از وجود دو کاروانسرای درون شهری خرم آباد بیشتر نامبرده شده، موسوم به شاه عباسی در شرق پل گپ که پس از مرمت توسط مظفر الملک به کاروانسرای محسنیه مشهور گردید و اکنون به طور کامل ویران شده و اثری از آن بر جای نمانده و کاروانسرای میرزا سید رضا در میدان گپ خرم آباد.
بانی کاروانسرای میرزا سید رضا، میرزا سید رضا حسینی تفرشی بوده که در سال ۱۲۹۵ ( احتمالا) آن را بنا نموده است.
كاروانسراي ميرزاسيدرضا در بافت قديمي شهر خرم آباد و به دليل قرارگرفتن در مسير خروجي شهر به سمت شهرهاي غربي در اين منطقه بنا شده و در آن روزگار پذيراي كاروان ها و قافله هاي مختلف بوده است.
طبق نظر باستان شناسان لرستانی ميرزاسيدرضا از اهالي تفرش بوده كه در زمان حضور در خرم آباد اين كاروانسرا را احداث کرده و محلي براي اطراق ميهمانان و عشاير كوچرو و همچنين محلی براي اجرای آيين های سنتي و عزاداري مردم شهر در آن دوره بوده است.
معماری بازار زرگران
این کاروانسرا شامل دو راسته بازار با جهات شمالی- جنوبی و شرقی- غربی بوده و به صورت سرپوشیده بوده که نقطه اتصال این دو راسته به باراندازی بدون سقف ختم می شود. مساحت این کاروانسرا نزدیک به ۳ هزار متر مربع بوده که که داری دو درب ورودی در اضلاع شمالی و جنوبی و با چشم اندازی رو باز در گذشته دارای ۷۲ حجره بوده و در حال حاضر حدود ۶۷ حجره از آن باقی مانده است.
سرگذشت کسبه این کاروانسرا
این کاروانسرا در طول حیات خود سرنوشت های مختلفی را تجربه کرده، در زمانی راسته های آن، محل کسب سراجان، برزگران، آهنگران و خیاطان و در زمانی هم سربازخانه قشون دولتی در عهد پهلوی دوم بوده است.
زرگران همه حجره های کاروانسرا را تملک کردند
سرانجام در سال ۱۳۵۳ مرحوم ساکی شهردار وقت خرم آباد با تملک حجره های داخل کاروانسرا نسبت به مرمت و احیای این کاروانسرا اقدام نمود. بعد از مرمت این بنای تاریخی حجره های دو راسته آن را به زرگران شهر اختصاص داد و حجره های داخل بارانداز آن را در اختیار قالی و عتیفه فروشان واگذار کرد. اما به مرور زمان زرگران مابقی حجره ها را تملک کردند و اینگونه بود که به بازار طلافروشان معروف شد.
این بنای تاریخی در ۱۶ شهریورماه سال ۱۳۷۶ به شماره ۱۹۲۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است .
تهیه و تنظیم: یعقوب دالوند