از آثار و نوشته های مورخان و جهانگردان پیداست كه بافتن جزو اولین هنرها و صنایع قبیله های پراكنده بوده است.
می توان گفت بافتن پارچه و گلیم تقریبا از یك زمان رواج یافته است. حتی می توان گفت انسان پیش از آنكه دست به ساختن خانه بزند، اقدام به بافتن كرده است و برای بافتن پارچه از الیاف ظریف تر و برای بافتن گلیم از الیاف ضخیم تر استفاده می كرده است.
نقش گلیم در تمدن باستانی
در سال 1949 در سرزمین روسیه یك قطعه قالی به نام قالی (پازیریك) به حال انجماد پیدا شد كه مربوط به 350 تا 500 سال قبل از میلاد مسیح بوده و به این ترتیب وجود قالی و گلیم در تمدنهای باستانی فلات ایران ثابت گردید. فرش یاد شده دارای 3600 گره متقارن در هر دسیمتر مربع می باشد.
نقش آن قالی بیانگر این است كه برای رسیدن به چنین مهارتی در قالی بافی لازم است كه بافنده از یك سنت حداقل هزار ساله برخوردار باشد. بدین ترتیب تاریخ پیدایش هنر گلیم بافی و قالی بافی در ایران حدودأ بین1500 تا 2000 سال قبل از میلاد تعیین شده است. از آنجایی كه گلیم زودتر از قالی بافته شده، تاریخ گلیم بافی به 3000 سال پیش از میلاد عنوان شده، كه تاریخ آغاز نساجی است و از وسایل بافتنی كه از بهشهر به دست آمده و تاریخ آن متعلق به 600 سال قبل از میلاد است ، نشان می دهد كه از موی بز و گوسفند استفاده می شده است. اما در مورد پارچه مشخص نیست كه از همین الیاف استفاده می كردند یا نه. در تپه های سیلك كاشان نمونه بافت پارچه متعلق به 4700 سال پیش به دست آمده است.
خوشه گلیم در لرستان
در کلیه شهرهای استان لرستان گلیم بافی رواج دارد و در شهرهای کوهدشت، نورآباد و الشتر به صورت پیشه اصلی به شمار می رود و استان ما جزو اولین استانهای دارای خوشه بافت در این رسته می باشد.
کاربرد گلیم در عصر حاضر
در حال حاضر گلیم وسیله ای است كه به عنوان زیر انداز و پرده در چادرها و محل های عمومی نظیر قهوه خانه ها و نیز در تهیه لوازم زندگی و كار، مانند رختخواب بند (چادر شب)، سجاده، خورجین، جوال دیوارهای چادر، جل اسب، پشتی، سفره و ... استفاده می شود كه در این مقوله توضیح داده شده است. لازم به ذكر است كه بافت گلیم و استفاده از آن تقریبا در تمام نقاط ایران رایج است.
واژه گلیم در دنیا
واژه گليم بطور ساده يك فرش با بافت صاف يا يك نوع قالي بدون كرك يا خواب گره خورده است. نام اين فرش در زبانهاي مختلف با انواع گوناگونی استعمال مي‌شود. گليم در افغانستان كيليم، دراوكراين پلاس ، در قفقاز لياط، در سوريه و لبنان چيليم نامیده می شود. بعلاوه صنعت صاف بافي بشكلي در همه جهان از دشت هاي وسيع آمريكا تا اسكانديناوي واندونزي يافت مي‌شود. گاهي فقط شباهتي در ساخت آنچه توليد مي‌شود وجود دارد ليكن ديسيپليني كه ناشي از مواد وتكنيك كار است اغلب منجر به شباهت هاي بارزي در نقوش وهيئت فرشها مي‌گردد.
تا همين اواخر گليم بطور كلي توسط مجموعه داران وسوداگران قالي هاي مشرق زمين، فرشي بسيار نازل وناچيز تصور مي‌شد ولي در دو دهه اخير علاقه مندي نسبت به جنبه هاي تزيئني و جمع آوري گليم پديدار گشته وامروزه انواع گليم در سراسر دنياي غرب طالبان وطرفداران روز افزوني را كسب كرده است.
فن تخت بافي شامل رشته هاي پشم و مو يا الياف نباتي در هم بافته ،بايد بر حسب احتياجات اساسي تمدنهاي اوليه براي پوشش و پناهگاه و وسيله انبار كردن و همچنين براي وسايل راحتي ساده مانند فرش و مخده بوجود آمده باشد . در تاريخ به بافندگان و پارچه بافته شده اشارات بسياري رفته است.
از تحقيقات به عمل آمده اينگونه به نظر مي‌رسد كه گليم يك شیي اساساً تزئيني ، اثاثي قابل حمل و عملي ، در طي روزگاري دراز براي مردم خاور ميانه وآسيا بوده است. گليم همراه جواهرات ولباس ،وسائل خيمه و خرگاه و یراق حيوانات و هويت طوايف روستانشين و عشاير صحراگرد را تشكيل مي‌داده است. گليم به عنوان فرش روي زمين و ديوارهاي خيمه و خانه ها و مساجد و پوشش حيوانات و كيسه و خورجين توليد مي شد وبيشتر آسياي صغير در قرون هفده و هيجده بخاطر توليد گليم و تجارت آن شهرت يافت. ثروت خانواده بصورت گليم و قالي، فلزات قيمتي و حيوانات ذخيره مي‌شد و هنگام قحطي و بحران هاي اقتصادي اين اموال را مي‌توانستند در مقابل غله معامله كنند ويا اينكه به پول رايج محلي تبديل نموده و در نزديكترين بازارهاي شهري از آن استفاده نمایند.
اهمیت گلیم در خانواده؛ بخش ثابت جهیزیه
گليم در خانواده هميشه به عنوان بخشي از جهيزيه و مهريه عروس نقش عمده داشته است . موقعيت و منزلت هر خانواده مستقيماً به نوع و مقدار جهيزيه عروس ارتباط داشت و اين امر تا حدي مبين اين نكته است كه چرا گليم در گذشته با اين همه هنرمندي و ابتكار بدون توجه به سودي كه در بازارها از آن حاصل مي‌شد، به خود مصروف مي‌داشته است. مراسم ازدواج و وضع زندگي عشاير ، انتقال انواع گليم هاي سنتي را به عنوان ارث تقاضا مي‌كرد. همچنين گليم در خانه به روش سنتي براي فرش كف خانه، بالش وپشتي و نازبالش ،كيسه هاي انباري ، بستر و مقاصد رسمي و پذيرايي بكار مي‌رفت، نمايش ثروت با انباشتن گليم ها و منسوجات نفيس جهيزيه در اطراف اطاق كه در واقع بانك پس انداز بافتني هاست ، يك نوع تفاخر بود. از اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم طوايف عشايري شيوه منسجم زندگي خود را ازدست دادند و به اقامت در نواحي مختلف پرداختند و زندگي خود را از راه معامله وتعويض جنس ادامه دادند لذا هر نوع طراحي را كه باب روز و قابل فروش بود توليد مي‌كردند و اين باعث شد بعضي از اجناس ديگر توليد نشود .
امروزه توليد گليم هاي روستايي وعشايري بر اساس بازار وتجارت صورت مي‌گيرد و اكثرسفارش ها بوسيله طراحان غربي توصيه مي‌شود که روشن است دلايل براي بافت گليم در سالهاي اخير بسيار تغيير كرده و ابعاد فرهنگي توليد، جاي خود را به سود بازرگاني بخشيده است.
تهیه و تنظیم؛ یعقوب دالوند