حمل و نقل هوایی یکی از اجزای مهم اقتصاد جهانی است و نقش مهمی در توسعه فعالیت‌های گردشگری و توریسم ایفا می‌کند و به واسطه مزایایی که از نظر کاهش زمان و افزایش سرعت ارائه می‌دهد، پیشرفت چشمگیری دارد. پیوند میان گردشگری و حمل و نقل هوایی ارتباطی قوی است و تقاضا برای سفرهای هوایی و گردشگری مسیرهای موازی را دنبال می‌کند. اکنون چهل و سه درصد از ورود گردشگران بین الملل و جهانی از طریق حمل و نقل هوایی انجام می‌شود، حمل و نقل هوایی به تنهایی توسعه گردشگری مدرن در مسافت‌های طولانی را ممکن نموده است. سهم ناوگان هوایی در اشتغال گردشگری و تولید ناخالص داخلی بسیار قابل توجه است. 

تخمین زده می‌شود که در سراسر جهان و به طور مستقیم، ۱۹/۶میلیون شغل، به واسطۀ صنعت گردشگری و از طریق حمل و نقل هوایی و هزینه‌هایی که بازدیدکنندگان در کشور مقصد پرداخت می‌کنند، پشتیبانی می‌شود. این شامل مشاغلی مانند هتل‌ها، رستوران‌ها، جاذبه‌های دیدنی، حمل و نقل محلی و اجاره خودرو در سافاری‌هاست، و به‌طور غیرمستقیم ۱۶/۴میلیون شغل دیگر در صنایع تامین کننده صنعت گردشگری، توسط بازدیدکنندگانی که مسیر هوایی را برای مسافرت انتخاب می‌کنند، پشتیبانی می‌شود. همچنین از طریق سنجش مشاغل گردشگری مستقیم و غیرمستقیم که توسط حمل‌ونقل هوایی پشتیبانی می‌شوند، و از طریق کارکنانی که درآمد خود را صرف کالاها و خدمات می‌کنند، هفت میلیون شغل دیگر در سایر بخش‌های جانبی اقتصاد ایجاد می‌شود.

حمل و نقل هوایی با احتساب اثرات مستقیم و غیرمستقیم بیش از ۴۴/۸میلیون شغل را در صنعت گردشگری پشتیبانی می‌کند که سالانه حدود یک‌تریلیون دلار به تولید ناخالص داخلی جهان کمک می‌کند. علل گسترش حمل و نقل هوایی دقیقاً در ویژگی‌های اختصاصی آن نهفته است. یکی از این ویژگی‌ها امنیت حمل و نقل هوایی می‌باشد؛ سفرهای ایمن هوایی نتیجه عوامل فنی (عملکرد فنی هواپیما) و عوامل انسانی (آموزش کارکنان و خدمه) و عوامل هواشناسی است. در مقایسه با سایر راه‌های حمل و نقلی (ریلی، جاده‌ای و دریایی)، حمل و نقل هوایی به عنوان ایمن‌ترین نوع حمل و نقل طبقه‌بندی شده‌است. این واقعیت که سفر هوایی با وجود حفظ تکامل فناوری و دانش، حس بسیار خاص پرواز را هم ارائه می‌دهد. 

استفاده از حمل و نقل هوایی با این حال برخی از کاستی‌ها از جمله وابستگی آن‌ها به شرایط محیطی را به همراه دارد. شرایط محیطی و جغرافیایی که گاهی اوقات امکان دستیابی به برنامه زمان‌بندی درست یا انجام سفر را به مخاطره می‌اندازد، ضمناً نمی‌توان نادیده گرفت که حمل و نقل هوایی به شدت تحت تأثیر کمبود سوخت، تروریسم، بحران‌های اقتصادی و سیاسی است. با وجود این معایب، سفرهای هوایی همچنان به طور فزاینده‌ای در سفرهای گردشگری مورد تقاضا هستند. 

مسافران خطوط هوایی به سه دسته مجزا تقسیم می‌شوند، مخاطبانی که سفر هوایی را بدون توجه به هزینه ترجیح می‌دهند. این‌ها مسافران «مطلق» ترافیک هوایی هستند. داشتن درآمد بالا در انتخاب وسیله حمل و نقل و نوع هواپیما با معیار «زمان» و «راحتی» از ویژگی‌های این مسافران است. دسته دیگری از مردم مجبورند از طریق هوایی، به عنوان تنها وسیله حمل و نقل سفر کنند (به عنوان مثال معلولان جسمی و حرکتی). دسته سوم عموم مردم هستندکه مجبور به سفر هوایی نیستند و این مدل سفرها را با هم مقایسه می‌کنند. دسته‌بندی دیگری را می‌توان بر اساس انگیزه مسافران در سفر انجام داد: آن‌هایی که باید سفر کنند و کسانی که می‌خواهند سفر کنند. مسافرانی که باید سفر کنند، اکثراً کسانی هستند که برای انجام امورکاری سفر می‌کنند و نیاز به آسایش و راحتی دارند. مسافرانی که برای حضور در عرصه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، ورزشی، مذهبی، تفریحی یا پزشکی سفر می‌کنند. قیمت چنین سفری از سطح بالایی برخوردار است که اجازه می‌دهد تا خدمات برتر و انعطاف‌پذیری زیاد و سازگاری با نیازهای مدت اقامت مسافر را داشته باشد. مسافرانی که می‌خواهند سفر کنند کسانی هستند که به دلایل شخصی و بیشتر توریستی سفر می‌کنند. آن‌ها بزرگترین دسته را تشکیل می‌دهند، اما از نظر درآمد با سایر مسافران خطوط هوایی، درآمد کمتری دارند. بهایی که برای این‌ها پرداخت شده‌است کمتر از هزینه پرداخت شده توسط دسته اول است. صنعت حمل و نقل هوایی درآمدهای هنگفتی دارد، اما بسیار گران است و سودآوری تفاوت کمی بین این دو شاخص دارد. سقوط از سود ناچیز به ضرر زیاد بسیار آسان است. 

یکی از انواع حمل و نقل هوایی حمل و نقل چارتری می‌باشد، اصطلاح «چارتر» از کلمه لاتین chartula گرفته شده است که به معنای قرارداد یا اجاره وسایل حمل و نقل است. در صنعت گردشگری، تورهای چارتر به معنای سفرهایی است که شامل خدمات از پیش تعیین شده از جمله: حمل و نقل، اقامت، گردش و اغلب وعده‌های غذایی و گزینه‌هایی برای فعالیت‌های مرتبط با گردشگری هستند. آژانس‌های چارتر با ارائه تورهایی با قیمت‌های رقابتی، تضمین ایمنی مشتری و کاهش نیاز افراد به سازماندهی زمان تعطیلات، تعداد فزاینده‌ای از مقاصد را برای گردشگران عادی سهل کرده‌اند. 

یک تهدید بلندمدت برای گردشگری چارتر، این است که هویت و رفتار مصرف کننده در میان گردشگران را با توجه به نوع خدمات ارائه شده تغییر می‌دهد که منعکس کننده مصرف فردی کالا و خدمات است. 

با وجود بحران‌های تاریخی در گردشگری چارتر و این واقعیت که نوع سفر در مناطق مختلف متفاوت بوده است، تأثیر کلی آن بر گردشگری امروز بسیار قابل توجه است. 

بنابراین حمل و نقل هوایی تنها در تعداد خاصی از مسافران سودآور است. از جمله عواملی که به افزایش سودآوری در سال‌های آینده کمک می‌کند می‌توان به کاهش قیمت سوخت، بهره‌وری و مدیریت بهتر هزینه‌ها اشاره کرد. بررسی گذشته به ما نشان می‌دهد که هوانوردی موضوعی نیست که با دخالت دولت‌ها رونق بگیرد. سود در این بخش بسیار کم است و هزینه‌های بالادستی بیشتر در مالیات و بدهی است.

 یادداشت

بامداد رجبی

کارشناس‌ارشد برنامه‌ریزی و توریسم