پس از فرم دادن به‌شکل مورد نظر، سنگ را پولیش (براق) م‌کنند و در زینت آلاتی از قبیل انگشتر، گردنبند، دستبند، گوشواره و… جای می‌دهند. تحقیقاتی در مورد خواص درمانی سنگ‌ها نیز صورت گرفته که خود باعث رونق این هنر می‌شود. سنگ‌ها به صورت خام (به اصطلاح هنرمندان این رشته زنده) از معدن تهیه شده و پس از در نظرگرفتن الگو یا طرح پیش‌بینی شده تراش می‌خورد. تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی و صادرات آن یکی از ارقام بالای صادرات غیرنفتی را شامل می‌شود.
اگر از آن دسته جواهردوستان هستید، حتما سری به کارگاه تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی سبحان رحمتی در شهر خرم‌آباد بزنید، در این کارگاه تراش سنگ‌های زیبا و خوشرنگ با او گفتگو می‌کنیم.
لطفا خودتان را معرفی کنید، چه مدت است که به حرفه تراش سنگ‌های قیمتی مشغول هستید؟
سبحان رحمتی هستم دارای مدرک فوق‌دیپلم مکانیک، ۳۶ساله از خرم‌آباد که هم اکنون به مدت شش سال است که در کارگاه خودم واقع در خیابان ولیعصر شهر خرم‌آباد به کار تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، جواهرسازی و ساخت زیورآلات دست‌ساز مشغول هستم.
هنر تراش سنگ‌قیمتی چیست؟ شامل چه فرآیندی است و چه صنایعی را شامل می‌شود؟
هنر تراش سنگ یعنی استخراج یک گوهر از سنگ و در واقع به وجود آوردن یک گوهر از سنگ برای استفاده در زیورالات و جواهرسازی، البته به غیر جواهرات اجسام دیگری مانند ظروف، اجسام برنده و ابزارآلات پزشکی نیز سنگ ساخته می‌شوند. در این فرآیند ابتدا مکان سنگ خام و کلوخ شناسایی شده و بعد راف را برش داده و به صورت ورقه‌هایی با قطر یکسان سنگ در اندازه‌های مختلف برش می‌دهیم.
فرق سنگ‌قیمتی و نیمه‌قیمتی چیست؟
سنگ‌ها در طبیعت شامل دو گروه هستند، قیمتی مانند الماس، یاقوت، زمرد، الکساندرایت و... که قیمت‌های بسیار بالایی دارند. از مشهورترین سنگ‌های نیمه‌قیمتی نیز می‌توان به عقیق، جاسپر، شبق، یشم، لاجورد، سودالیت، فلورین، فیروزه و… اشاره کرد.
گوهرتراش به چه کسی گفته می‌شود؟
اصطلاح گوهرتراش به کسی گفته می‌شود که سنگ خام یا راف را خریداری می‌کند، تراش می‌دهد و به گوهرسنگ تبدیل می‌کند.
در استان لرستان چه نوع سنگ‌هایی کشف شده است؟
در استان لرستان تاکنون سنگ‌های نیمه‌قیمتی جاسپر و رگه‌هایی از عقیق و نمونه‌هایی از شبق نیز کشف شده است اما در مقابل ۳۶۰۰ سنگ‌قیمتی و نیمه‌قیمتی بسیار ناچیز است و عمدتا از سنگ‌های دیگر مناطق کشور یا سنگ‌های وارداتی استفاده می‌کنیم.
چگونه این هنر را فرا گرفتید؟
از پیش‌تر در زمینه هنر و صنایع‌دستی لرستان مطالعه و آشنایی داشتم و شش سال پیش با رویت تابلوی فنی‌حرفه‌ای مبنی بر آموزش تراش سنگ و جواهرسازی وارد این حرفه شدم. پس از طی این دوره موفق به اخذ مدرک از مرکز صنایع‌ستی استان شدم. از طرفی به علت علاقه و روحیه شخصی خودم که همیشه خواهان یادگیری در هر کاری هستم سریعا مراحل آموزشی این هنر صنعت را پیمودم و با اینکه مرتبط با رشته دانشگاهی‌ام نبود اما علاقه‌مند بودم و در چندین دوره آموزشی از دانشگاه شهید بهشتی تهران نیز شرکت کردم.
آیا فقط آموزش کافی بود یا تجربه هم لازم است؟
در مسیر فراگیری هر هنر یا هنرصنعتی علاوه بر آموزش‌ها صددرصد تمرین و کسب تجربه نیز لازم است. که در این راه پایه و اساس کار را از مرکز فنی‌و حرفه‌ای استانم آموختم و جویای اساتید بنام کشور هم شدم و از تجربه این استادکاران حاذق و مشهور هم استفاده کردم تا اینکه بحمدلله خودم این کارگاه تراش سنگ وساخت جواهرات دست‌ساز را راه‌اندازی کردم.
در حال حاضر آیا کارگاهی برای آموزش دارید؟ در کجا و چه تعداد هنرجو دارید؟
بله کارگاه تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی بنده در شهر خرم‌آباد خیابان ولیعصر مستقر است و در بازارچه صنایع‌دستی باغ گلستان خرم‌آباد نیز غرفه شماره ۸ مربوط به جواهرات و تراش سنگ‌های اینجانب است. در کارگاه ما به طور مستقیم پنج نفر گوهرتراش و جواهرساز و ۲۰ نفر به طور غیر مستقیم کار می‌کنند.
آیا برای راه‌اندازی این کارگاه مشوقی هم داشتید؟
ابتدا خودم یکه و تنها به خاطر علاقه به این هنر صنعت و فقط با حمایت خانواده‌ام این کار را شروع کردم و کارگاه ما هم خانوادگی است که هم‌اکنون دو تن از خواهرانم و همسرم که هر سه نفر نیز دارای مدرک کارشناسی‌ارشد هستند در این هنر صنعت، مشغول به کار هستند.
آیا آمادگی آموزش جوانان علاقه به این هنر را دارید؟
بله. اگر صنایع‌دستی یا اداره فنی‌وحرفه‌ای استان شرایط، کارگاه و ابزارآلات موردنیاز را فراهم کند، چرا که نه حتما برای آموزش در خدمت هستم.
فروش محصولات شما چگونه است؟ غرفه یا بازارچه ثابتی دارید؟
عموما جواهر دست‌ساز و سنگ‌ها مشتری خاص خود دارند. فروش محصولات ما از طریق سفارش مستقیم مشتری یا به‌صورت فروش اینترنتی است. از طرفی از طریق نمایشگاه‌ها و بازارچه صنایع‌دستی نیز به مناسبت‌هایی مختلف سال مانند تعطیلات و یا با شرکت در نمایشگاه‌های مختلف استانی و کشوری فروش مطلوبی داریم.
آیا واژه برلیان به معنی جواهر است؟
خیر- واژه برلیان در واقع نام یک نوع تراش سنگ است و در واقع تراش گرد الماس‌گونه روی گوهر را برلیان می‌گویند مانند الماس برلیان کات، در و لعل البته در کشور ما تراش فست بیشترین کاربرد را دارد.
لطفا انواع تراش سنگ را نام ببرید؟
تراش دامله یا دست‌تراش و مهندسی تراش یا فست که دستگاه و درجه دارد و در حال حاضر در کشور ما نود درصد تراش‌ها تراش دامله است.
بیشترین مشتری‌های سازه‌های سنگ از چه طیفی هستند؟
با توجه به اینکه ۸۰ درصد استفاده جواهرات مربوط به استفاده بانوان است، بیشترین مشتریان ما بانوان هستند که برای تنوع سلیقه و افزایش فروش محصولات از فروش مجازی، تخفیف به مناسبت‌های مختلف، فروش سنگ و زیورآلات ماه تولد و… نیز استفاده می‌کنیم. کار ما علاوه بر فروش جواهرات پرزنت کردن مشتری نیز می‌باشد که سعی می‌کنیم اطلاعات درست و علمی درباره سنگ‌ها به شخص بدهیم و اینکه به چه طریقی به بهترین وجه ممکن می‌توان از سنگ روی زیورآلات استفاده کرد.
فراگیری آموزش و راه‌اندازی یک‌کارگاه کوچک تراش سنگ چه میزان هزینه نیاز دارد؟
پس از طی دوره پایه این آموزش به عنوان یک شغل دوم می‌توان کارگاه به شکل خانگی دایر کرد که سرمایه زیادی نمی‌خواهد در حد ۲۵ میلیون تا ۳۰ میلیون تومان اما اگر بخواهیم در حد حرفه‌ای و با متد روز دنیا کارگاه بزنیم، بالای یک میلیارد تومان هزینه‌بردار است.
مواد اولیه یا ابزار موردنیاز این صنعت را از چگونه و از کجا تهیه می‌کنید؟
در استان لرستان تاکنون سنگ‌های نیمه‌قیمتی جاسپر و رگه‌هایی از عقیق و نیز نمونه‌هایی از شبق کشف شده است که استفاده می‌کنیم و به طور عمده از سنگ‌های دیگر مناطق کشور و یا سنگ‌های وارداتی استفاده می‌کنیم. ابزار مورد ما نیز عموما وارداتی هستند مانند تراش سنگ، سگمنت و سی‌بی‌ان‌ها و پدهای سمباده و پودرهای الماس و عمده دستگاه‌های مورد نیاز این هنر صنعت وارداتی هستند که از تهران خریداری می‌کنیم.
پرکاربردترین مواد در هنر گوهرتراشی چیست؟
پرکاربردترین وسیله در تمام ابزار صنعتی مخصوصا تراش و برش اجسام سخت، پودر الماس وارداتی است.
مشکلات این هنر صنعت را بیان کنید؟
به دلیل نوپا بودن و ناشناخته بودن این هنر صنعت در کشور هنوز بازار گسترده‌ای ندارد و مردم اطلاعات کافی از این هنرصنعت را ندارند و عموما گران‌بهاترین زیورآلات را طلا می‌دانند در حالی که به عنوان مثال کاربرد الماس روی زیورآلات ده‌ها و صدها برابر طلا ارزش و سودآوری دارد لذا توصیه من به جوانان علاقمند به این هنر این است که ابتدا آموزش صحیح این هنر را کسب کنند و آموزش و دادن اطلاعات کامل و صحیح به مشتری و در وهله دوم کاری زمانبر است که دقت و تمرین و ممارست زیادی می‌طلبد.
مزیت سازه‌های تولیدی سنگ نسبت به مصنوعات کارخانه‌ای و خارجی در چیست؟
سنگ‌ها به غیر از جنبه زیبایی، خاصیت درمانی و انرژی‌بخشی دارند که از لحاظ علمی نیز تایید شده است. علاوه بر این دارای ارزش مادی و معنوی نیز هستند.
چه پیشنهادی برای بانوان دارید که میزان خرید و استفاده بیشتری از بدلیجات و وسایل تزیینی دارند؟
بانوان محترم و همه اقشار که جواهرات و زیورآلات خاص را می‌پسندند می‌توانند از کارگاه ما دیدن و خرید کنند و این نکته هم خالی از لطف نیست که جواهرات دست‌ساز و سنگ‌های به کار برده شده در این صنعت علاوه بر نشانی از هنر و صنایع‌دستی لرستان دارای خاصیت درمانی و انرژی‌بخش برای مشتری هستند.
آیا به غیر از انگشتر و گردنبند و… سایر محصولات کاربردی دیگری هم درست می‌کنید؟
بله به خواست مشتری ساخت هر گونه جواهرات و زیورآلات یا دست‌سازه‌ای برای مشتری ممکن است البته اگر صرفه اقتصادی داشته باشد و برخی‌ها فقط سنگ خام و یا سنگ تزیینی کارگاه را خریداری می‌کنند.
آیا در این مسیر اداره میراث‌فرهنگی کمکی به شما کرد؟
بله. در وهله اول از زحمات مسئولین اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری صنایع‌دستی استان لرستان برای هنرمندان صنایع‌دستی تشکر می‌کنم خصوصا از مدیرکل این مجموعه جناب قاسمی که برای راه‌اندازی بازارچه ثابت صنایع‌دستی در باغ گلستان زحمات زیادی کشیدند و هرساله نیز به مناسبت‌های مختلف با برپایی نمایشگاه‌های متنوع کمک زیادی به معرفی صنایع‌دستی و فروش این محصولات می‌کنند.
چه خواسته و انتظاراتی از دیگر مسئولین و دستگاه‌های متولی خصوصا میراث‌فرهنگی دارید؟
نه تنها هنر صنعت تراش سنگ بله سایر هنرهای صنایع‌دستی استان لرستان نیازمند حمایت ویژه و تسهیلات درخور صنایع‌دستی هستند چون تسهیلات خرد کاری از پیش نمی‌برد و توسعه و رونق این هنر نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است. علاوه بر تسهیلات بزرگ اگر کارگاه‌های تراش سنگ مجهز به دستگاه‌هایی مانند دستگاه لیزر جوش، دستگاه لیزر برش فلزات، لیزر جوش فلزات و سی‌ان‌سی تراش سنگ و یا میکروسکوپ گوهرشناسی باشند کمک بسیار ارزنده‌ای است چون هزینه تامین هر کدام از این دستگاه‌ها بیش از ۳۰۰ میلیون است.
رشد این هنر صنعت مستلزم چیست؟
این هنر صنعت نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است و در صورتی که درست سازماندهی و سرمایه‌گذاری شود حتی از صنعت نفت هم پیشی خواهد گرفت. به‌عنوان مثال کشوری مثل تایلند کل درآمدش از زیورالات است چون سرمایه‌گذاری خوبی داشته است اما متاسفانه در کشور ما اصلا روی سنگ فیروزه کار گسترده‌ای انجام نشده است و اگر وفور سنگ فیروزه در اروپا هم به اندازه ما بود الان قیمتش مثل الماس بود. سنگ‌های کشور ما هیچ چیز کمتر از سنگ‌های وارداتی ندارند فقط هنوز کشف نشده‌اند و یا روی آن‌ها درست سرمایه‌گذاری نشده و برندسازی نشده‌اند. به عنوان مثال: کشور چین فیروزه خام را از کشور ما خریداری می‌کند و در آنجا تراش می‌دهند و چندین برابر در کشور خودمان به فروش می‌رسد چون خودمان سرمایه‌گذاری و بازاریابی کاملی نداریم که امیدواریم با تلاش جوانان علاقمند به این حرفه و توسعه کارگاه‌های تراش سنگ و گوهرتراشی و جواهرسازی در سطح استان و کشور شاهد رونق چشمگیری در این هنر صنعت باشیم.
**گفتگو نرگس سپهوند