سنگ نبشته یا سنگ نوشته یک کتیبه تاریخی مستطیل شکل متعلق به خرابه های شهر قدیمی شاپورخواست( خرم آباد کنونی) است که امروزه در خیابان شریعتی خرم آباد قرار دارد. بر روی این کتیبه نوشته هایی به خط کوفی حکاکی شده که مربوط به زمان حکومت یکی از امرای ملکشاه سلجوقی است. متن این کتیبه شامل: دو فرمان، منع مردان از پوشیدن لباس ابریشمی و اجازه علف چرانی به دامداران است. این اثر در زمان های گذشته به «برد نوشته» معروف بوده است.
ابعاد سنگ نوشته
سنگ نوشته یا برد نوشته و یا زر سنگ کتیبه ای به شکل مکعب مستطیل با ارتفاع ۳/۵ متر در شرق خرم آباد بوده که مهمترین سند تاریخی این شهر نیز امحسوب می شود. اهمیت این کتیبه آنجا هویدا می شود که در آن به شهر شاپور خواست اشاره شده است.
این کتیبه که به شماره ۳۹۸ در تاریخ ۱۱ بهمن ماه ۱۳۳۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده در سطح جنوب شرقی خود ۵ سطر، سطح جنوب غرب ۶ سطر، شمال غربی ۴ سطر و شمال شرق ۴ سطر و در مجموع ۱۹ سطر به خط فارسی و کوفی نسخ نگاشته شده است.
کارکرد سنگ نوشته ها
کتیبه ها و سنگ نوشته ها یادگارهایی از ازمنه تاریخی هر سرزمین بوده که روایان خاموش سرگذشت یک دیار و سرزمین اند. در لرستان این راویان تاریخ، روایت کننده و سندهای تاریخی هستند که با حوادث و اتفاق دوران اسلامی عجین شده اند. کتیبه پل تاریخی کلهر در معمولان به عنوان قدیمی ترین بنای دوره اسلامی دارای کتیبه در لرستان و شاید هم ایران امروزی، کتیبه پل کشکان، کتیبه های مساجد جامع و امام بروجرد و ... هر یک خود بخشی از تاریخ پرشکوه ایران و لرستان را بازگو می کنند.
دیگرکتیبه های لرستان
اما در خرم آباد کتیبه های مختلفی با مضامین سازندگی ها، اعلان رسمی و گورنگاره ها بدست آمده که از مهمترین این سنگ نوشته و کتیبه ها می توان به کتیبه آب انبار در شمال خرابه های شاپور خواست، کتیبه های سازندگی بدر بن حسنویه به سال ۴۰۴ ه.ق سنگ نوشته خرم آباد به سال ۵۱۳، سنگ قبر حسین خان والی به سال ۱۰۴۳، دو سنگ نوشته مربوط به مسجد جامع بازمانده از دوران صفویه، کتیبه مرمت بقعه زید بن علی به سال ۱۱۱۷، سنگ نوشته سراب چنگایی به سال ۱۱۱۳، حوض موسی به سال ۱۳۰۰ ه.ق و کتیبه بازگشایی راه سراسری در دوره پهلوی اول اشاره نمود.
نخستین خوانش سنگ نوشته
اولین مورخ و جهانگردی که به اهمیت این کتیبه پی برد سر هنری راولینسون بود که در سال ۱۸۳۹ میلادی وجود این سند تاریخی را گزارش کرد، پس از وی بارون دوبد ( ۱۸۴۱ م) و چریکف (۱۸۴۹) روسی و عبدالغفار نجم الملک (به عنوان اولین ایرانی) وجود این کتیبه سنگی را گزارش دادند.
ارنست هرتسفلد در سال ۱۹۳۶ م اولین تلاش برای خوانش این کتیبه را انجام داد که پس از آن مینورسکی و محمد قزوینی به تصحیح این خوانش پرداخت.
آسیب ها و زایل شدن بخشی از قسمت های اصلی و مهم این کتیبه باعث اختلاف در خوانش مضمون کتیبه در بین محققین و سیاحان شده و عده ای متن آن را با مضمون لغو خراجگزاری از مراتع و علفچرهای اطراف شهر و ممنوعیت پوشیدن لباس ابریشمی برای مردان دانسته و عده ای دیگر فقط لغو قانون خراجگزاری از مراتع را مضمون این کتیبه می دانند.
این کتیبه در ۲۲ مهرماه ۱۳۷۲ پس از ۷۸ روز سنگبری به جهت تعریض خیابان شریعتی امروزی، ۱۴ متر به سمت شرق منتقل شد.
تهیه و تنظیم: یعقوب دالوند