خرید صنایع‌دستی مهم‌ترین و محبوب‌ترین فعالیت برای گردشگران داخلی و بین‌المللی هنگام مسافرت است و گردشگران یک سوم کل هزینه سفر خود را برای خرید صرف می‌کنند، این بدان معنی است که بازار سوغاتی بسیار امیدوارکننده است. تولیدکنندگان صنایع‌دستی اکثر شرکت‌های کوچک و متوسطی هستند که محدودیت و منابع محدودی در دارایی دارند. در کشورهای در حال توسعه، صنایع‌دستی بیشتر با کمک دستگاه‌های ساده و سنتی تولید می‌شود، در نتیجه توانایی آنها برای رقابت در سطح بین‌المللی محدود شده است.
هم اکنون بازارهای محلی صنایع‌دستی مملو از محصولات جهانی و رقبای جهانی شده است، بنابراین شرکت‌های صنایع‌دستی باید از این موضوع آگاه باشند، زیرا در بقای آنها تأثیر می‌گذارد. رقابت پذیری در بخش صنایع‌دستی به معنای برخورداری این صنعت از قابلیت‌ها و توانمندی‌ها و قدرت حفظ آن است که در عرصه رقابت بین‌المللی موجب میزان بازگشت چشمگیری در تولید کالاها و ارائه خدمات شود و بتواند نیروی انسانی خود را در وضعیت مطلوبی قرار دهد. در واقع رقابت‌پذیری به توانایی ایجاد و یکپارچه‌سازی تولیدات صنایع‌دستی با ارزش افزوده گفته می‌شود در حالی که موقعیت بازار را نسبت به رقبا حفظ می‌کند.
از نظر مکان، رقابت‌پذیری مکان توانایی مکانی برای ارائه کالاها و خدماتی است که عملکرد بهتری نسبت به سایر مکان‌ها دارد که از سوی گردشگران مهم تلقی می‌شود، رقابت کلی یک کشور از سطح خرد (شرکت‌های منفرد) و سطح کلان (بهره‌وری) ناشی می‌شود. برای یک کشور یا منطقه، بهره‌وری به معنای افزایش کیفیت محصول، افزایش فناوری محصول و یافتن کارایی محصول است.
این دارایی انسانی است که رقابت را تعیین می‌کند. مزیت‌های رقابتی مانند مهارت‌های انسانی، آموزش، مدیریت خوب و توانمندسازی باید سازمان‌دهی شود تا شرکت‌های صنایع‌دستی نه تنها بقای خود را حفظ کنند بلکه برای مقابله با رقابت‌های محلی و بین‌المللی نیز به اندازه کافی قوی باشند. عوامل موثر بر رقابت‌پذیری در بخش صنایع‌دستی شامل برخورداری از منابع اقتصادی و عوامل اولیه تولید، شرایط تقاضا، صنایع پشتیبانی‌کننده، نوع استراتژی، ساختار و توان رقابت شرکت‌های صنایع‌دستی است. برخورداری از منابع اقتصادی و عوامل اولیه تولید به موقعیت جغرافیایی، نیروی کار ماهر، حجم سرمایه و بدهی‌های یک کشور، همچنین زیرساخت‌های ارتباطی و مخابراتی و سطح تحصیلات نیروی کار بستگی دارد.
دخالت دولت در این عامل بسیار مهم است. تأمین بازار از طرف دولت برای رقابت‌پذیری صنایع‌دستی فقط با تهیه مواد اولیه و خام بازار انجام نمی‌شود، اما مهم‌تر از همه، حمایت دولت در قالب برنامه‌های استعدادیابی برای تولیدکنندگان صنایع‌دستی معنادارتر خواهد بود.دولت باید فعالانه مشاغل حوزه صنایع‌دستی را برای پیوستن به رویدادهای تجاری، سازمان‌دهی جشنواره‌ها و کمک به شبکه‌سازی با خریداران بالقوه تشویق کند. عامل تقاضا شامل مشتریان محلی و مشتریانی که در دیگر مناطق تقاضا خواهند کرد است، ماهیت مشتری‌های داخلی می‌تواند به منبعی برای مزیت رقابتی تبدیل شود. کار کردن با مشتریان حرفه‌ای در داخل کشور به ایجاد یک شرکت مؤثر صنایع‌دستی در خارج از کشور کمک می‌کند. تقاضا به مهارت مصرف‌کنندگان بستگی دارد که با تجربه، درآمد و سطح تحصیلات آنها مرتبط است.
صنایع پشتیبانی‌کننده مربوط به گردشگری مانند آژانس‌های مسافرتی، هتل‌ها و مراکز آموزشی تأثیر قابل توجهی در رقابت‌پذیر بودن صنایع‌دستی دارند.این صنایع پشتیبانی‌کننده می‌توانند باعث تقویت نوآوری و جهانی‌سازی صنایع‌دستی شوند، نوع استراتژی و ساختار شرکت‌های صنایع‌دستی بر رقابت تأثیر بسزایی دارد، این عامل به روشی که یک شرکت صنایع‌دستی خود را مدیریت و سازمان‌دهی می‌کند، اهداف شرکت و میزان رقابت درون فرهنگ آن مربوط می‌شود و جنبه‌های فرهنگی نقش مهمی در این عامل ایفا می‌کنند.
این عوامل در مناطق، استان‌ها و کشورهای مختلف می‌توانند متفاوت باشند، یک شرکت صنایع‌دستی می‌تواند به صورت یک تولیدکننده با هزینه پایین در صنعت رقابت کند (استراتژی مدیریت هزینه) یا با تولید کالاهای منحصربه‌فردی که از نظر کیفیت، ویژگی‌های فیزیکی یا خدمات مرتبط با محصول در مقایسه با تولیدات سایر رقبا متمایزند، به رقابت بپردازد.
هدف از استراتژی مدیریت هزینه این است که در مقایسه با سایر رقبا، قیمت صنایع‌دستی خود را کاهش دهیم و در واقع محصولی تولید کنیم که بتواند از نظر قیمت با موارد مشابه رقابت کند. در استراتژی مدیریت هزینه، تمرکز شرکت بر به‌دست‌آوردن مواد اولیه با کیفیت با کمترین قیمت است. صنعت صنایع‌دستی به عنوان یک صنعت کوچک و متوسط مستقر، با چالش‌ها و محدودیت‌های زیادی روبه‌رو است، فعالان این صنعت برای اینکه بتوانند بهتر رقابت کنند، باید رقابت آنها ارزیابی شود تا بتوانند استراتژی مناسبی را اتخاذ کنند. چهار عامل برخورداری از منابع اقتصادی و عوامل اولیه تولید، شرایط تقاضا، صنایع پشتیبانی‌کننده، نوع استراتژی، ساختار و توان رقابت شرکت‌های صنایع‌دستی مهم‌ترین عوامل موثر بر رقابت‌پذیری در حوزه صنایع‌دستی هستند. همچنین مداخله و حمایت دولت به تاثیرگذاری بیشتر این عوامل کمک خواهد کرد.
بامداد رجبی
مدیر روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان لرستان