غارها به‌عنوان منابع طبیعی می‌توانند پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری داشته باشند که به رشد اقتصاد میزبان کمک می‌کند و همچنین به دولت در دستیابی به آگاهی‌های زیست محیطی و آموزش کنترل محیط زیست یاری می‌رساند. غارها و پناهگاه‌های سنگی برای باستان شناسان و ذینفعان صنعت گردشگری ارزش فوق العاده‌ای دارند.
غارها بخشی از طبیعت یا اکوتوریسم هستند که قادر به جذب گردشگران از نقاط مختلف جهان می‌باشند این مناظر طبیعی برای گردشگران، جذاب و ارزشمند است. غارها می‌توانند توسط انسان و یا به طور طبیعی به وجود بیایند. گردشگران با هدف ماجراجویی، تحقیق، تفریح و اهداف علمی به بازدید از غارها می‌پردازند. غارها اگر به درستی مورد استفاده قرار گیرند برای صنعت گردشگری بسیار مهم هستند زیرا باعث بهبود رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه میزبان و همچنین حفظ تنوع زیستی و محیط زیست می‌شوند.
در زمینه توسعه گردشگری، غارها به چهار گروه تقسیم می‌شوند. گروه اول شامل غارهایی است که قدمت دیرینه‌ای دارند، این غارها مورد توجه دیرینه‌شناسان قرار می‌گیرند و زمین‌شناسان و اقلیم‌شناسان با مطالعه بر روی رسوبات غارها به اطلاعات مهمی از اقلیم‌های دیرینه دست پیدا کرده‌اند. گروه دوم شامل غارهایی می‌شود که زمانی بازدید از آن‌ها برای عموم آزاد بود، اما بعدا به دلایلی بسته شد. گروه سوم شامل غارهای ساحلی است که به وسیله امواج دریا شکل می‌گیرند. گروه چهارم غارهای صعب العبوری هستند که در مناطقی با دسترسی دشوار واقع شده‌اند، بنابراین ارزش‌گذاری آن‌ها، در اهداف گردشگری دشوار است.
در استان لرستان، تعداد زیادی غار وجود دارد که دارای پتانسیل‌های غنی برای توسعه گردشگری هستند به عنوان مثال غار میرملاس، هومیان، پاسنگر، یافته، کلماکره، غار کوگان و غار دوشه را می‌توان نام برد. در این میان غار کوگان جاذبه گردشگری مهمی بر اساس ارزش‌های ذاتی، ارزش‌های علمی، زیبایی شناختی، تفریحی و فرهنگی است. ارزش علمی آن نشان‌دهنده سوابق مهم زمین شناسی، تاریخ شکل‌گیری غار یا زمین و کانی‌شناسی است غار کوگان در ۴۵ کیلومتری جنوب خرم‌آباد و در شرق شهرستان پلدختر قرار دارد. این غار به وسیله انسان و در دوره اشکانیان ایجاد شده است. غار در دو طبقه ساخته شده که ارتفاع طبقه دوم نسبت به طبقه اول ۳/۴ متر است. مساحت کل غار حدود ۲۸۱ متر و دهانه ورودی آن در اندازه ۲/۵۰ در ۲/۲۰ متر است. در فضای داخلی غار مخازن آب ساخته شده و در طبقه دوم چهار اتاق که به یکدیگر راه دارند، ساخته شده‌است. این اثر تاریخی به شماره ۲۶۶۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. غار کوگان دارای چشم‌انداز زیبا و هیجان‌انگیزی برای گردشگران است. توسعه غار، باعث ارتقای رفاه اقتصادی جامعه میزبان و همچنین وسیله‌ای برای حفاظت از محیط زیست می‌شود.
توسعه‌دهندگان صنعت گردشگری باید با برنامه‌ریزی و ایجاد آگاهی به مردم در مورد شیوه‌های صحیح استفاده از غار کوگان تلاش کنند. به چند مورد از برنامه‌ریزی‌ها برای توسعه گردشگری غار کوگان اشاره می‌کنیم.
• اکثر گردشگران با اقلام غذایی خود از غار دیدن می‌کنند، بنابراین حمایت کمتری از تنقلات و نوشیدنی‌های محلی می‌شود. اگر توسعه دهندگان گردشگری به همراه ذینفعان امکانات خرید را در مقصد ارائه دهند، می‌توان آن را به حداقل رساند تا گردشگران از آن‌ها حمایت کنند.
• در توسعه غار، همچنین باید بر تجهیز راهنمایان گردشگری به مهارت‌های ارتباطی تأکید شود. راهنمایان گردشگری محلی بیشتر با گویش بومی خود صحبت می‌کنند. این امر بیشتر گردشگران خارجی را با چالش جدی روبرو می‌کند.
• یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست محیطی که با غار روبروست، زباله‌هایی می‌باشد که توسط بازدیدکنندگان در غار به‌جا می‌ماند. بازدید ناآگاهانه از غار می‌تواند به تخریب غار منجر شود. از این رو باید جلساتی با هدف فرهنگ‌سازی و ارتقای آگاهی‌های عمومی در مورد ارزش غارها و حفاظت از آن‌ها برای بازدیدکنندگان برگزار شود.
ذینفعان صنعت گردشگری و گردشگران، غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای را به عنوان وسیله‌ای برای تجربه گردشگری مبتنی بر طبیعت یا اکوتوریسم درک می‌کنند. اگر غارها به درستی توسعه داده شوند، برای صنعت گردشگری مهم هستند زیرا به سرعت منافع اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را برای جامعه میزبان افزایش می‌دهند. اگر غارها برای اهداف گردشگری توسعه یابند، فرصت‌های شغلی ایجاد می‌کندکه موجب بهبود سطح زندگی جامعه میزبان می‌شود.
یادداشت
بامداد رجبی
کارشناس ارشد برنامه‌ریزی گردشگری